Museumstuk - blokschaaf
Janny Lock
Het museum heeft enkele blokschaven in de collectie. Het is een gereedschap dat hoort bij de standaarduitrusting van de timmerman. Onder het schaven van hout verstaat men het glad en strak afwerken van hout. Het oudst gevonden exemplaar stamt uit de eerste eeuw na Christus en is gevonden in het Romeinse schip De Meern 1. De oudste blokschaven zijn gemaakt van hout. Het houten gedeelte werd door de timmerman zelf gemaakt. Hiervoor werd meestal beukenhout gebruikt. In het houten gedeelte wordt een wigvormige opening gemaakt, die aan de onderkant eindigt in een smalle sleuf. In die opening komt de beitel te liggen. De beitel werd vroeger gemaakt door de smid.
De beitel bestaat uit twee delen. Het onderste gedeelte is de schaafbeitel en het bovenste deel is de zogenaamde keerbeitel. De schaafbeitel snijdt een dun laagje van het hout af en de keerbeitel buigt het afgesneden stukje hout tot een schaafkrul, zodat die makkelijk van de schaaf valt. De schaafkrul zorgt er ook voor dat de schaaf minder snel 'verstopt' raakt.
Voor de schaaf gebruikt kan worden, moet deze wel afgesteld worden om een goed resultaat te krijgen van het te schaven stuk hout. Het mechanisme van schaaf- en keerbeitel werd pas in het laatste kwart van de 18e eeuw uitgevonden. Als de beitel bot is geworden, moet deze geslepen worden. De beitels in een houten blokschaaf kunnen meestal losgemaakt worden door een paar flinke tikken met de hamer op de achterkant van het houten gedeelte. Toen de ambachtslieden nog zelf de schaven maakten, hadden zowel de timmerman als de smid in de wintertijd het meeste tijd hiervoor. In de 18e eeuw kwam de massaproductie op gang. In de 19e eeuw, rond 1860, werd door Bailey de stalen schaaf ontwikkeld. Die wordt nog steeds gemaakt door de firma Stanley. Stalen schaven waren er al in de middeleeuwen, maar in een heel kleine vorm, die alleen door vioolbouwers en andere instrumentmakers gebruikt konden worden.
Bronnen:
nl.wikipedia.org/wiki/Blokschaaf.
Elbers, G.J.M. en Polling, J (1977) Machines, materieel en gereedschappen in de bouw, 2e druk.
Volg ons ook op Facebook